Chia sẻ đến mọi người cùng đọc

Bài 6: Các Quyết định Giáo luật và Lịch pháp Xác định Lễ Phục Sinh tại Công đồng Nicêa (325)

I. Giới thiệu Tổng quan về các Quyết định Giáo luật của Công đồng Nicêa

A. Bối cảnh Công đồng Nicêa ngoài Trọng tâm Tín biểu Arius

Mặc dù cuộc tranh luận Arius và việc bác bỏ các học thuyết của Arius, đặc biệt là việc hình thành Tín biểu tuyên bố Chúa Con homoousios (đồng bản thể) với Chúa Cha, là trọng tâm của các cuộc tranh luận và là di sản đáng nhớ nhất của Công đồng Nicêa năm 325, đại hội đồng chung này không thể bị thu hẹp vào khía cạnh tín lý duy nhất này. Được triệu tập bởi hoàng đế Constantinô Đại đế, người tha thiết mong muốn sự hiệp nhất tôn giáo để củng cố sự hiệp nhất của Đế quốc La Mã , công đồng cũng đã xem xét vô số các vấn đề kỷ luật, phụng vụ và tổ chức. Những vấn đề này, thường bị lu mờ bởi quy mô của cuộc khủng hoảng Arius, tuy nhiên lại rất quan trọng đối với việc cấu trúc và đời sống nội bộ của một Giáo hội đang phát triển mạnh mẽ, vừa thoát khỏi bách hại và giờ đây được quyền lực đế quốc ưu ái. Các quyết định được đưa ra trong các lĩnh vực này cho thấy những thách thức thực tế mà Giáo hội thế kỷ IV phải đối mặt, khi Giáo hội tìm cách thiết lập một trật tự và kỷ luật thống nhất trên các tỉnh khác nhau của Đế quốc.

B. Bản chất và Mục tiêu của các Quyết định Giáo luật Công đồng Nicêa

Ngoài Tín biểu đức tin, Công đồng Nicêa đã ban hành một loạt các quy tắc hoặc chuẩn mực kỷ luật được tạm gọi trong tiếng Việt là “Quyết định Giáo luật” (dịch từ tiếng Hy Lạp κανόνες, có nghĩa là quy tắc, biện pháp). Các nguồn cổ xưa đáng tin cậy nhất, chẳng hạn như các nhà sử học giáo hội Socrates, Sozomen, Theodoret, và các bộ sưu tập Quyết định Giáo luật sơ khai, đều đồng ý về số lượng hai mươi Quyết định Giáo luật. Các Quyết định Giáo luật này không phải tất cả đều là những đổi mới triệt để; nhiều Quyết định Giáo luật trong số đó nhằm mục đích hệ thống hóa các phong tục giáo hội đã cũ và được tôn trọng (τὰ ἀρχαῖα ἔθη, như Quyết định Giáo luật 6 nhấn mạnh), cải cách những lạm dụng đã len lỏi vào, hoặc thiết lập các thủ tục rõ ràng cho việc quản trị Giáo hội, việc ban các bí tích và hạnh kiểm của hàng giáo sĩ. Do đó, chúng đề cập đến các chủ đề đa dạng như sự thanh khiết và phẩm giá của hàng giáo sĩ, cấu trúc phẩm trật và mối quan hệ giữa các giám mục, tổng giám mục và các tòa giám mục lớn, kỷ luật sám hối cho những người sa ngã (lapsi – những người đã thất bại trong các cuộc bách hại) và những người ly giáo, cũng như việc tìm kiếm một sự thống nhất nhất định trong các thực hành phụng vụ.

C. Tầm quan trọng của các Quyết định Giáo luật để Hiểu Giáo hội Thế kỷ IV

Việc nghiên cứu các Quyết định Giáo luật của Nicêa mở ra một cửa sổ đặc biệt về những mối quan tâm mục vụ, những căng thẳng nội bộ, những cấu trúc xã hội mới nổi và những khát vọng thiêng liêng của Giáo hội Kitô giáo ở ngưỡng cửa một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của Đế quốc Kitô giáo. Chúng chứng tỏ sự chuyển đổi dần dần từ một Giáo hội bao gồm các cộng đồng bị cô lập và được cai quản bởi các phong tục địa phương, sang một Giáo hội ngày càng ý thức về tính phổ quát của mình và tìm cách trang bị cho mình một kỷ luật và một tổ chức mạch lạc trên quy mô Đế quốc. Việc chính thức hóa luật Giáo hội này, chuyển từ các phong tục phần lớn không thành văn và mang tính địa phương sang các chuẩn mực thành văn được ban hành phổ biến, đại diện cho một thời điểm quan trọng. Bản thân Đế quốc La Mã dựa trên một hệ thống pháp lý phức tạp. Khi Kitô giáo giành được sự ưu ái của đế quốc và Constantinô tìm kiếm sự thống nhất, điều hợp lý là Giáo hội bắt đầu áp dụng các cấu trúc pháp lý chính thức hơn và có giá trị cho toàn đế quốc để tự quản trị, phản ánh, ở một mức độ nào đó, các thực hành hành chính và pháp lý của La Mã. Chính hành động của một công đồng chung ban hành các “Quyết định Giáo luật” ngụ ý một sự tiến hóa hướng tới một hệ thống pháp lý tập trung và được hệ thống hóa hơn cho Giáo hội. Những văn bản luật pháp này minh họa Giáo hội tìm cách thích ứng với địa vị mới của mình đồng thời bảo tồn những bản chất của truyền thống tông truyền.

D. Lưu ý về các Nguồn Chính và các Bộ Sưu tập Quyết định Giáo luật

Các văn bản gốc của các Quyết định Giáo luật Nicêa chủ yếu được truyền lại cho chúng ta bằng tiếng Hy Lạp, kèm theo các bản dịch tiếng Latinh cổ xưa chứng tỏ sự tiếp nhận sớm của chúng ở phương Tây. Ví dụ, Rufinus thành Aquileia đã chèn một bản dịch tiếng Latinh của các Quyết định Giáo luật vào Lịch sử Giáo hội của mình. Các bản dịch sang các ngôn ngữ khác, chẳng hạn như tiếng Syriac, cũng chứng thực sự phổ biến của chúng. Các Quyết định Giáo luật này đã được tích hợp vào nhiều bộ sưu tập Quyết định Giáo luật đã đánh dấu lịch sử Giáo hội, cả ở phương Đông (bộ sưu tập của John Zonaras, Theodore Balsamon) và phương Tây (như Collectio Hispana hoặc Prisca).

Để nghiên cứu nghiêm ngặt, việc tham khảo các ấn bản phê bình hiện đại là không thể thiếu:

Giovanni Domenico Mansi, Sacrorum Conciliorum Nova et Amplissima Collectio: Bộ sưu tập đồ sộ này, được xuất bản vào thế kỷ XVIII, vẫn là một tài liệu tham khảo, mặc dù các ấn bản của nó về các văn bản cổ nhất cần được đối chiếu với các công trình gần đây hơn.
Norman P. Tanner (chủ biên), Decrees of the Ecumenical Councils (London/Washington, 1990): Công trình gồm hai tập này, dựa trên ấn bản phê bình của G. Alberigo và cộng sự (Conciliorum Oecumenicorum Decreta), cung cấp các văn bản gốc (tiếng Hy Lạp cho Nicêa) với bản dịch tiếng Anh đối chiếu và một bộ máy phê bình. Ngày nay, nó được coi là một ấn bản tham khảo tiêu chuẩn.
Karl Joseph von Hefele, được Henri Leclercq tiếp tục và dịch sang tiếng Pháp, Histoire des Conciles d’après les documents originaux (Paris, 1907 trở đi): Công trình đồ sộ này cung cấp một phân tích lịch sử và một bình luận chi tiết về từng Quyết định Giáo luật, dựa trên một học vấn uyên bác và một kiến thức sâu rộng về các nguồn. Phiên bản tiếng Pháp của Leclercq, được bổ sung các ghi chú phê bình và thư mục, đặc biệt có giá trị.
Bộ sưu tập Sources Chrétiennes (Paris, Les Éditions du Cerf): Mặc dù tập SC 241 dành riêng cho các công đồng Gaulois thế kỷ IV , bộ sưu tập này là một tài liệu tham khảo không thể bỏ qua cho việc xuất bản phê bình các văn bản giáo phụ và công đồng, với bản dịch tiếng Pháp và ghi chú. Đối với các Quyết định Giáo luật Nicêa, các công trình như của Périclès-Pierre Joannou, Discipline générale antique (IVe-IXe s.), t. I, 1, Les canons des conciles œcuméniques (Fonti, fasc. IX, Grottaferrata, 1962), cũng rất cơ bản. Các bản dịch tiếng Pháp của các Quyết định Giáo luật cũng có sẵn trực tuyến.
Documenta Catholica Omnia: Cổng thông tin kỹ thuật số này cung cấp quyền truy cập vào nhiều văn bản giáo hội, thường dựa trên Patrologia của Migne hoặc các ấn bản cũ hơn như của Philip Schaff cho các Giáo phụ Nicêa và Hậu Nicêa.

Sự tồn tại và truyền bá của các Quyết định Giáo luật này qua nhiều thế kỷ, trong các bộ sưu tập và truyền thống ngôn ngữ khác nhau (Hy Lạp, Latinh, Syriac), nhấn mạnh tầm quan trọng cơ bản được nhận thức của chúng đối với sự tự hiểu và quản trị Kitô giáo rất lâu sau thế kỷ IV. Nếu các Quyết định Giáo luật chỉ có lợi ích địa phương hoặc tạm thời, chúng có lẽ đã không được sao chép, dịch thuật và đưa vào các bộ sưu tập Quyết định Giáo luật lớn một cách tỉ mỉ như vậy qua các lĩnh vực văn hóa và ngôn ngữ khác nhau. Sự hiện diện liên tục của chúng trong các tuyển tập này, bất chấp việc ban hành các Quyết định Giáo luật mới bởi các công đồng sau này, cho thấy rằng chúng được coi là một phần của nền tảng luật Giáo hội.

Bảng Tóm tắt các Quyết định Giáo luật của Nicêa

Để cung cấp một cái nhìn tổng quan trước khi đi vào phân tích chi tiết một số Quyết định Giáo luật cụ thể, bảng sau đây trình bày hai mươi Quyết định Giáo luật của Công đồng Nicêa, với chủ đề chính của chúng và các tham chiếu đến các nguồn chính.

Số	Incipit Hy Lạp (Κανών)	Incipit Latinh (Canon)	Chủ đề chính (Tiếng Việt)	Tham chiếu Nguồn Chính (Ví dụ)
1	Εἴ τις ἐν νόσῳ…	Si quis in morbo…	Tự hoạn (tự thiến) và hàng giáo sĩ	Công đồng Nicêa I q.1 ; cf. Justin, Apol. I, 29 ; Eusebius, HE VI.8 (Origen); Các Quyết định Giáo luật Tông đồ 21-24
2	Ἐπειδὴ πολλά…	Quoniam multa…	Cấm thăng cấp nhanh chóng cho người mới theo đạo vào hàng giáo sĩ	Công đồng Nicêa I q.2 ; I Tim. 3:6
3	Ἀπηγόρευσε καθόλου…	Vetuit omnino…	Cấm giáo sĩ sống chung với phụ nữ syneisaktos (được đưa vào ở chung)	Công đồng Nicêa I q.3 ; cf. Paphnutius (Sozomen, HE I.23); Gregory Cả, Epistulae
4	Ἐπίσκοπον προσήκει μάλιστα…	Episcopum oportet maxime…	Việc bầu chọn và tấn phong giám mục bởi các giám mục trong tỉnh, sự chuẩn nhận của tổng giám mục	Công đồng Nicêa I q.4 ; Công đồng Arles I (314) q.20
5	Περὶ τῶν ἀκοινωνήτων…	De iis qui communione privantur…	Địa vị của những người bị vạ tuyệt thông; tổ chức các công đồng tỉnh hai lần một năm	Công đồng Nicêa I q.5 ; cf. Giáo hoàng Julius I
6	Τὰ ἀρχαῖα ἔθη κρατείτω…	Antiqui mores obtineant…	Đặc quyền của các tòa Alexandria, Rôma, và Antiokia	Công đồng Nicêa I q.6 ; Thư của Constantinô (Eusebius, Vita Constantini)
7	Ἐπειδὴ συνήθεια κεκράτηκε…	Quoniam consuetudo obtinuit…	Vinh dự cho giám mục Aelia Capitolina (Giêrusalem), bảo vệ tổng giám mục Caesarea	Công đồng Nicêa I q.7
8	Περὶ τῶν ὀνομαζόντων μὲν ἑαυτοὺς Καθαροὺς…	De his qui se catharos…	Hòa giải những người Novatian (Cathari)	Công đồng Nicêa I q.8 ; Socrates, HE I.10
9	Εἴ τινες ἀνεξετάστως…	Si qui sine examinatione…	Vô hiệu hóa các chức thánh được ban mà không có sự kiểm tra hoặc cho những người phạm tội đã được chứng minh	Công đồng Nicêa I q.9
10	Ὅσοι προεχειρίσθησαν τῶν παραπεπτωκότων…	Quicunque ex lapsis…	Cách chức những người lapsi được phong chức do thiếu hiểu biết hoặc đồng lõa	Công đồng Nicêa I q.10
11	Περὶ τῶν παραβάντων χωρὶς ἀνάγκης…	De iis qui praevaricati sunt absque necessitate…	Sám hối cho những người bội giáo (cuộc bách hại của Licinius)	Công đồng Nicêa I q.11
12	Οἱ δὲ προσκληθέντες μὲν ὑπὸ τῆς χάριτος…	Qui vero vocati per gratiam…	Sám hối cho những người đã rời bỏ rồi tái gia nhập quân đội	Công đồng Nicêa I q.12
13	Περὶ δὲ τῶν ἐξοδευόντων…	De iis autem qui ad exitum vitae vergunt…	Của ăn đàng cho những người hấp hối bị vạ tuyệt thông	Công đồng Nicêa I q.13
14	Περὶ τῶν κατηχουμένων, καὶ παραπεσόντων…	De catechumenis autem qui lapsi sunt…	Sám hối cho các dự tòng bội giáo	Công đồng Nicêa I q.14
15	Διὰ τὸν πολὺν τάραχον…	Propter multam perturbationem…	Cấm chuyển đổi giáo sĩ (giám mục, linh mục, phó tế) từ thành phố này sang thành phố khác	Công đồng Nicêa I q.15
16	Ὅσοι ῥιψοκινδύνως…	Quicumque temere…	Cấm tiếp nhận các giáo sĩ đã rời bỏ giáo phận của họ; vô hiệu hóa việc phong chức của họ	Công đồng Nicêa I q.16
17	Ἐπειδὴ πολλοὶ ἐν τῷ κανόνι ἐξεταζόμενοι…	Quoniam multi in canone constituti…	Cấm giáo sĩ cho vay nặng lãi	Công đồng Nicêa I q.17 ; Tv. 14:5 (LXX) / 15:5 (MT)
18	Ἦλθεν εἰς τὴν ἁγίαν καὶ μεγάλην σύνοδον…	Pervenit ad sanctam et magnam synodum…	Nhắc nhở về sự phụ thuộc của các phó tế đối với các linh mục; thứ tự rước lễ Thánh Thể	Công đồng Nicêa I q.18
19	Περὶ τῶν παυλιανισάντων…	De Paulianistis ad ecclesiam catholicam confugientibus…	Hòa giải những người theo Phaolô Samosata (tái rửa tội, tái phong chức có điều kiện); địa vị của các nữ phó tế	Công đồng Nicêa I q.19
20	Ἐπειδή τινες εἶσιν ἐν τῇ Κυριακῇ γόνυ κλίνοντες…	Quoniam sunt quidam in die Dominica…	Thống nhất tư thế phụng vụ: cầu nguyện đứng vào Chúa Nhật và trong Mùa Phục Sinh	Công đồng Nicêa I q.20 ; Tertullian, De Corona 3.4

II. Chương 6: Phân tích các Quyết định Giáo luật của Nicêa

Mặc dù Tín biểu là công trình nổi tiếng nhất và được tranh luận nhiều nhất của Công đồng Nicêa, khoảng hai mươi Quyết định Giáo luật kỷ luật được các Nghị phụ Công đồng ban hành có tầm quan trọng hàng đầu để hiểu những mối quan tâm thực tế và mục vụ của Giáo hội thế kỷ IV. Các Quyết định Giáo luật này đã định hình một cách lâu dài cấu trúc nội bộ của Giáo hội, kỷ luật và đời sống phụng vụ của Giáo hội. Phân tích sau đây sẽ tập trung vào một số Quyết định Giáo luật được chọn lọc, xem xét văn bản, bối cảnh lịch sử, ý nghĩa thần học và pháp lý, cũng như di sản của chúng, dựa trên các nguồn chính có sẵn và học thuật giáo phụ và lịch sử hiện đại.

A. Quyết định Giáo luật 1: Chống lại việc tự hoạn để gia nhập hàng giáo sĩ

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật đầu tiên của Nicêa, có văn bản Hy Lạp bắt đầu bằng « Εἴ τις ἐν νόσῳ… » và bản dịch Latinh cổ của nó bằng « Si quis in morbo… » , quy định rằng nếu ai đó đã trải qua phẫu thuật do bệnh tật hoặc bị người man di hoạn, người đó có thể ở lại trong hàng giáo sĩ. Tuy nhiên, nếu một cá nhân khỏe mạnh tự mình hoạn, người đó phải ngừng thi hành chức vụ nếu đã là giáo sĩ, và trong tương lai, không ai tự hoạn như vậy được thăng lên hàng giáo sĩ. Quyết định Giáo luật quy định rõ ràng rằng lệnh cấm này nhắm vào những người hành động cố ý và dám tự hoạn mình, trong khi những người bị người man di hoặc chủ nhân của họ làm cho thành hoạn quan, và những người này được xét là xứng đáng, có thể được nhận vào hàng giáo sĩ theo quy tắc của Giáo hội.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này tấn công một hình thức nhiệt thành khổ hạnh bị coi là quá mức và lệch lạc. Rất có thể nó nhắm vào những cách giải thích cực đoan một số đoạn Kinh Thánh, đặc biệt là Mátthêu 19:12 (« Có những người tự thiến mình vì Nước Trời »), một cách giải thích đã khiến những nhân vật như Origen thành Alexandria tự hoạn vào thế kỷ trước. Việc đề cập đến Origen cũng thường xuyên xuất hiện trong các bình luận giáo phụ và hiện đại về Quyết định Giáo luật này.

Mối quan tâm của công đồng đối với sự toàn vẹn thể xác của giáo sĩ có thể được coi là một di sản, ít nhất là một phần, của các quy định trong Cựu Ước liên quan đến sự hoàn hảo thể chất cần thiết cho chức tư tế Lêvi (Lêvi 21:17-23). Nó phản ánh một quan niệm nhất định về phẩm giá và sự hoàn hảo được mong đợi cho việc phục vụ thánh. Sự phân biệt rõ ràng được Quyết định Giáo luật đưa ra giữa việc tự hoạn cố ý, bị lên án, và việc hoạn không tự nguyện (do bệnh tật, bạo lực của người man di hoặc sự ép buộc của chủ nhân), không phải là một trở ngại, cho thấy một cách tiếp cận pháp lý và mục vụ tinh tế, nhằm không trừng phạt nạn nhân của các hành vi phải chịu đựng.

Mặc dù Quyết định Giáo luật không đề cập rõ ràng đến ảnh hưởng của các trào lưu Ngộ đạo hoặc Mani giáo, vốn thường chủ trương một thuyết nhị nguyên cực đoan coi thường thân xác và vật chất, nhưng có thể những quan niệm như vậy đã ngấm ngầm khuyến khích các thực hành khổ hạnh cực đoan. Tuy nhiên, các nguồn giáo phụ trước đó, chẳng hạn như Lời Biện Hộ của Justinô Tử đạo (I, 29), cho thấy rằng ý tưởng về một sự thanh khiết triệt để đạt được bằng cách tự hoạn có thể tồn tại độc lập với các trào lưu Ngộ đạo được xác định chính thức.

Khi ban hành quy tắc này, Công đồng Nicêa không hoàn toàn tạo ra một điều mới mẻ. Nó xác nhận và trao thẩm quyền chung cho các quy định trước đó, đặc biệt là những quy định được tìm thấy trong các Quyết định Giáo luật được gọi là Tông đồ (Quyết định Giáo luật 21, 22, 23 và 24, đề cập đến việc tự thiến). Nhà sử học giáo hội Hefele, khi bình luận về Quyết định Giáo luật này, cho rằng giám mục Arius là Leontius, bản thân là một người tự thiến, có thể là một trong những nguyên nhân đương thời đã thúc đẩy công đồng nhắc lại lệnh cấm này một cách mạnh mẽ. Cũng cần lưu ý rằng hoàng đế Constantinô, ngay sau công đồng, đã ban hành một luật dân sự cấm thực hành tự thiến, thậm chí còn trừng phạt bằng án tử hình, điều này cho thấy sự hội tụ giữa kỷ luật giáo hội và luật pháp đế quốc về điểm này.

Ngoài việc đơn thuần cấm một thực hành cụ thể, Quyết định Giáo luật 1 cho thấy một sự căng thẳng đáng kể trong Giáo hội sơ khai. Một mặt, một lý tưởng khổ hạnh mạnh mẽ đề cao sự từ bỏ và kỷ luật thân xác. Mặt khác, Giáo hội, với tư cách là một tổ chức, phải đảm bảo một trật tự ổn định và duy trì một hình ảnh công chúng đáng kính cho hàng giáo sĩ của mình. Những nhân vật như Origen, mặc dù được tôn kính vì học vấn và lòng đạo đức, đã đẩy lý tưởng khổ hạnh này đến những thái cực gây ra vấn đề: việc tự thiến có thể bị coi là một sự từ chối sự tốt lành của sự sáng tạo của Thiên Chúa (thân xác), bị liên kết với các lạc giáo nhị nguyên, và làm tổn hại đến hình ảnh và sự toàn vẹn của hàng giáo sĩ. Công đồng, khi ban hành luật, không lên án sự khổ hạnh tự thân, mà là biểu hiện cực đoan nhất và tự gây ra của nó. Do đó, nó tìm cách xác định giới hạn của sự khổ hạnh có thể chấp nhận được, tìm kiếm sự cân bằng giữa lòng đạo đức cá nhân và các yêu cầu của trật tự giáo hội. Sự phân biệt quan trọng giữa việc tự hoạn cố ý và không tự nguyện bảo vệ các nạn nhân đồng thời lên án sự nhiệt thành quá mức có khả năng được truyền cảm hứng bởi một lòng đạo đức bị hiểu sai.

B. Quyết định Giáo luật 3: Cấm giáo sĩ sống chung với phụ nữ “được đưa vào ở chung” (syneisaktos)

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ ba, bắt đầu bằng tiếng Hy Lạp « Ἀπηγόρευσε καθόλου… » và tiếng Latinh « Vetuit omnino… » , cấm tuyệt đối (καθόλου) các giám mục, linh mục, phó tế, và nói chung là mọi thành viên của hàng giáo sĩ (τινὶ τῶν ἐν κλήρῳ), không được có một phụ nữ “được đưa vào ở chung” (γυναῖκα συνείσακτον, mulierem subintroductam) với họ, trừ khi đó là mẹ, chị gái, dì, hoặc cuối cùng là những người không bị nghi ngờ gì (πᾶσαν ὑποψίαν διαπέφευγεν).

Phân tích: Quyết định Giáo luật này nhằm mục đích rõ ràng là bảo vệ danh tiếng của hàng giáo sĩ và tránh những vụ bê bối hoặc thậm chí chỉ là những nghi ngờ có thể nảy sinh từ việc các giáo sĩ sống chung với những phụ nữ không có quan hệ họ hàng gần gũi với họ. Thuật ngữ Hy Lạp συνείσακτος (nghĩa đen là “được đưa vào cùng”) và thuật ngữ Latinh tương đương subintroducta chỉ một thực hành khổ hạnh đặc biệt, đôi khi được gọi là “hôn nhân thiêng liêng”, trong đó một người đàn ông và một người phụ nữ, thường cả hai đều dấn thân vào một cuộc sống tiết dục và sùng đạo, sống chung dưới một mái nhà mà không có quan hệ vợ chồng. Mặc dù ý định có thể là đạo đức, thực hành này bị coi là nguy hiểm và là nguồn gốc của những lời đàm tiếu.

Quyết định Giáo luật này nằm trong một phong trào rộng lớn hơn nhằm phát triển lý tưởng tiết dục và độc thân giáo sĩ, đặc biệt là ở phương Tây, nhưng cũng có những tiếng vang ở phương Đông. Ngay cả những giáo sĩ đã kết hôn trước khi thụ phong cũng ngày càng được khuyến khích, thậm chí bị buộc ở một số vùng, phải giữ đức khiết tịnh hoàn hảo sau khi nhận các chức thánh lớn. Danh sách rất hạn chế các nữ thân nhân được phép (mẹ, chị gái, dì) rõ ràng được thiết kế để loại bỏ mọi sự mơ hồ và chấm dứt mọi nghi ngờ. Việc bỏ sót đáng chú ý từ “vợ” (γυνή hoặc uxor theo nghĩa hôn nhân rõ ràng) trong danh sách các trường hợp ngoại lệ này đã được các nhân vật giáo hội sau này, chẳng hạn như Giáo hoàng Grêgôriô Cả hoặc Hồng y Baronius, giải thích là một lệnh cấm ngầm đối với các mối quan hệ vợ chồng đối với tất cả các giáo sĩ, kể cả những người đã kết hôn. Thánh Epiphanius thành Salamis, viết vào khoảng năm 374, cho rằng các giáo sĩ tiếp tục sinh con sau khi thụ phong đã làm như vậy “trái với Quyết định Giáo luật” (παρὰ κανόνα).

Tuy nhiên, cách giải thích nghiêm ngặt này không phải là không gây ra những câu hỏi, đặc biệt là dưới ánh sáng của giai thoại nổi tiếng về sự can thiệp của giám mục Paphnutius thành Thebaid tại chính công đồng Nicêa. Theo các nhà sử học Socrates thành Constantinople (Lịch sử Giáo hội I.11) và Sozomen (Lịch sử Giáo hội I.23), trong khi một số giám mục đề nghị áp đặt luật độc thân nghiêm ngặt cho tất cả các giáo sĩ (kể cả việc ly thân với vợ hợp pháp đối với những người đã kết hôn), Paphnutius, bản thân là một nhà khổ hạnh và là người tuyên xưng đức tin, đã phản đối. Ông cho rằng một gánh nặng như vậy là quá lớn và cần phải tôn trọng hôn nhân danh dự, chỉ yêu cầu những người độc thân vào thời điểm thụ phong vẫn giữ độc thân, và các giáo sĩ đã kết hôn tuân theo các truyền thống cổ xưa của Giáo hội (mà theo ông, không nhất thiết bao hàm việc ly thân với vợ, mà có thể là sự tiết dục định kỳ hoặc sau khi thụ phong các chức thánh cao hơn). Nếu chứng cứ này là chính xác, thì Quyết định Giáo luật 3 sẽ được hiểu không phải là một lệnh cấm chung đối với hôn nhân giáo sĩ hoặc đời sống vợ chồng đối với các giáo sĩ đã kết hôn, mà là một biện pháp cụ thể chống lại thực hành bị coi là nguy hiểm của syneisaktismos. Các công đồng trước đó, chẳng hạn như công đồng Elvira (khoảng năm 305, Quyết định Giáo luật 27) và công đồng Ancyra (năm 314, Quyết định Giáo luật 19), đã ban hành luật chống lại việc các giáo sĩ sống chung với những phụ nữ xa lạ với gia đình họ.

Quyết định Giáo luật 3 minh họa sự phức tạp của quá trình tiến tới luật độc thân và tiết dục giáo sĩ. Nó không áp đặt một cách tuyệt đối và phổ quát luật độc thân như sẽ được hiểu sau này ở phương Tây, nhưng nó chống lại một thực hành cụ thể, syneisaktismos, được coi là một mối đe dọa đối với kỷ luật, đạo đức và danh tiếng của hàng giáo sĩ. Điều này cho thấy rằng lý tưởng tiết dục, ngày càng được đề cao, đã vấp phải những thực tế xã hội đa dạng và các hình thức khổ hạnh khác nhau, đòi hỏi những quy định thận trọng hơn là một lệnh cấm triệt để và ngay lập tức có thể khó áp dụng phổ biến. Danh sách các trường hợp ngoại lệ (mẹ, chị gái, dì) mang tính thực dụng, công nhận nhu cầu gia đình và nội trợ của các giáo sĩ đồng thời tìm cách giảm thiểu nguy cơ tai tiếng. Sự mơ hồ dai dẳng xung quanh địa vị của “người vợ” trong bối cảnh này đã thúc đẩy các cuộc tranh luận và những thay đổi kỷ luật trong nhiều thế kỷ, nhưng trong bối cảnh Nicêa trực tiếp của nó, Quyết định Giáo luật dường như quan tâm nhiều hơn đến những “bạn đồng hành thiêng liêng” chưa kết hôn hơn là những người vợ hợp pháp, ngay cả khi áp lực hướng tới sự tiết dục lớn hơn của các giáo sĩ đã kết hôn là một xu hướng nền tảng.

C. Quyết định Giáo luật 4: Quy định việc bầu chọn và tấn phong giám mục

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ tư (tiếng Hy Lạp: Κανὼν δ’, Ἐπίσκοπον προσήκει… ; tiếng Latinh: Episcopum oportet… ) quy định rằng một giám mục, tốt nhất là (μάλιστα μέν), phải được tất cả các giám mục trong tỉnh giáo hội của mình đặt lên. Tuy nhiên, nếu điều này tỏ ra khó khăn do một nhu cầu cấp bách hoặc do quãng đường dài, ít nhất ba giám mục phải họp lại để tiến hành việc tấn phong (χειροτονίαν), với điều kiện đã có được sự đồng ý bằng văn bản của các giám mục vắng mặt trước đó. Sự chuẩn nhận (τὸ κῦρος) những gì đã được thực hiện thuộc về quyền của giám mục tổng giáo phận (metropolitan) trong mỗi tỉnh.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này có tầm quan trọng hàng đầu đối với việc cấu trúc phẩm trật giáo hội. Nó nhằm đảm bảo trật tự, tính hợp pháp và tính công giáo của các cuộc bầu cử giám mục, bằng cách ngăn chặn các cuộc tấn phong đơn lẻ, vội vàng hoặc bè phái có thể gây ra ly giáo hoặc tranh chấp. Bằng cách yêu cầu sự tham gia của tất cả các giám mục trong tỉnh, hoặc ít nhất là một số lượng đáng kể (tối thiểu ba người có mặt thực tế) và sự đồng ý của những người khác, Quyết định Giáo luật củng cố tính tập đoàn giám mục và đảm bảo rằng giám mục mới được các đồng sự của mình công nhận.

Vai trò của tỉnh giáo hội như một đơn vị cơ bản cho việc quản trị và kế vị giám mục do đó được củng cố. Hơn nữa, Quyết định Giáo luật giao một vai trò quan trọng cho giám mục tổng giáo phận (người đứng đầu thủ phủ, hoặc thủ đô của tỉnh dân sự). Chính ông là người có quyền chuẩn nhận (κῦρος) việc bầu cử và tấn phong. Quyền chuẩn nhận này bao hàm một quyền giám sát và phê chuẩn, khiến giám mục tổng giáo phận trở thành người bảo đảm tính hợp lệ của quy trình và là chủ tịch tự nhiên của công đồng tỉnh. Do đó, Quyết định Giáo luật này là một bước quan trọng trong việc chính thức hóa và củng cố thẩm quyền của tổng giám mục, một thể chế sẽ trở thành một bánh răng thiết yếu trong tổ chức của Giáo hội. Quy tắc ba giám mục tấn phong, được thiết lập ở đây như một mức tối thiểu, sẽ trở thành một chuẩn mực gần như phổ quát trong Giáo hội, được tuân thủ cho đến ngày nay.

Luật pháp Nicêa này nằm trong một truyền thống trước đó – ví dụ, Công đồng Arles năm 314 (Quyết định Giáo luật 20) đã đề cập đến vấn đề tấn phong giám mục – nhưng nó tổng quát hóa và trao cho nó thẩm quyền của một công đồng chung, do đó mang lại cho nó một phạm vi phổ quát. Bằng cách chính thức hóa vai trò của các giám mục tỉnh và tổng giám mục, Quyết định Giáo luật 4 không chỉ điều chỉnh một thủ tục; nó tích cực góp phần vào việc xây dựng một Giáo hội có cấu trúc phẩm trật và liên kết với nhau trên quy mô Đế quốc. Đối mặt với sự tăng trưởng nhanh chóng và nhu cầu quản lý một tổ chức lớn sau khi các cuộc bách hại kết thúc, Giáo hội cần các cơ chế rõ ràng để đảm bảo sự truyền thừa hợp pháp của thẩm quyền tông truyền. Các cuộc bầu cử giám mục có thể dễ dàng trở thành nguồn gốc của xung đột và chia rẽ, đặc biệt nếu các phe phái địa phương hoặc các ảnh hưởng bên ngoài cố gắng áp đặt ứng cử viên của họ. Quyết định Giáo luật 4, bằng cách áp đặt một quy trình tập đoàn và sự giám sát của tổng giám mục, nhằm đảm bảo trật tự, tính hợp pháp và sự thống nhất, khiến cho việc xuất hiện các giám mục ly giáo hoặc không được phần còn lại của Giáo hội công nhận trở nên khó khăn hơn. Đó là một biểu hiện của việc tìm kiếm một koinonia (hiệp thông) có cấu trúc và trật tự, phản ánh một Giáo hội nhận thức được chiều kích đế quốc của mình và sự cần thiết của một sự “quan liêu hóa” nhất định (theo nghĩa của Weber về tổ chức hợp lý) để quản trị tốt.

D. Quyết định Giáo luật 5: Về những người bị vạ tuyệt thông và việc tổ chức các công đồng tỉnh

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ năm (tiếng Hy Lạp: Κανὼν ε’, Περὶ τῶν ἀκοινωνήτων… ; tiếng Latinh: De iis qui communione privantur… ) đề cập đến địa vị của những người bị vạ tuyệt thông, dù là giáo sĩ hay giáo dân. Nó quy định rằng bản án vạ tuyệt thông do các giám mục của mỗi tỉnh đưa ra phải có hiệu lực pháp luật, phù hợp với quy tắc cấm những người bị một số người loại trừ được những người khác chấp nhận. Tuy nhiên, và đây là một điểm quan trọng, Quyết định Giáo luật quy định rằng phải tiến hành một cuộc điều tra để đảm bảo rằng vạ tuyệt thông không được tuyên bố do sự hẹp hòi (μικροψυχίᾳ), do tinh thần chống đối (φιλονεικίᾳ) hoặc do một tình cảm thù hận nào đó từ phía giám mục. Để một cuộc kiểm tra như vậy có thể diễn ra một cách thích hợp, quy định rằng trong mỗi tỉnh phải tổ chức các công đồng hai lần một năm: một lần trước Mùa Chay (πρὸ τῆς Τεσσαρακοστῆς), để sau khi loại bỏ mọi sự nhỏ nhen, lễ vật có thể được dâng lên Thiên Chúa một cách tinh tuyền; và lần thứ hai vào mùa thu (περὶ τὸν τοῦ μετοπώρου καιρόν). Các công đồng này, quy tụ tất cả các giám mục của tỉnh, sẽ phải xem xét các vấn đề như vậy, để những người rõ ràng đã không tuân theo giám mục của họ sẽ được mọi người công nhận là bị vạ tuyệt thông một cách hợp pháp, cho đến khi hội đồng các giám mục vui lòng đưa ra một bản án khoan dung hơn đối với họ.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này có hai ý nghĩa. Một mặt, nó củng cố kỷ luật giáo hội bằng cách trao một phạm vi phổ quát (trong Giáo hội) cho các bản án vạ tuyệt thông do một giám mục địa phương tuyên bố. Lệnh cấm các giám mục khác tiếp nhận vào hiệp thông một người bị giám mục của chính mình ra vạ tuyệt thông nhằm duy trì sự hiệp nhất của Giáo hội và ngăn chặn những cá nhân bị trừng phạt làm suy yếu thẩm quyền giám mục bằng cách tìm nơi ẩn náu hoặc sự công nhận ở nơi khác.

Mặt khác, và đây là khía cạnh đổi mới nhất và quan trọng nhất đối với sự phát triển của luật Giáo hội, Quyết định Giáo luật 5 giới thiệu một cơ chế kiểm soát và kháng cáo chống lại các bản án giám mục. Bằng cách công nhận rằng vạ tuyệt thông có thể là kết quả của sự thiên vị, thù hằn hoặc độc đoán của một giám mục (điều mà văn bản mô tả là “sự hẹp hòi, tinh thần chống đối hoặc một tình cảm thù hận nào đó” ), công đồng thể chế hóa một cơ quan xét lại: công đồng tỉnh.

Các công đồng tỉnh này, phải được tổ chức hai lần một năm , do đó trở thành các cơ quan thường xuyên không chỉ về luật pháp và quản trị, mà còn về công lý giáo hội. Chúng có quyền xem xét các trường hợp vạ tuyệt thông, xác nhận bản án nếu được coi là công bằng, hoặc sửa đổi, thậm chí dỡ bỏ nó, bằng cách đưa ra một “bản án khoan dung hơn”. Điều này thiết lập một sự cân bằng tinh tế giữa thẩm quyền kỷ luật cần thiết của giám mục địa phương và sự bảo đảm một công lý giáo hội rộng lớn hơn, mang tính tập đoàn và ít bị ảnh hưởng bởi sự tùy tiện cá nhân. Giáo hoàng Julius I, vài thập kỷ sau, sẽ tham chiếu đến Quyết định Giáo luật này khi nói về sự linh hứng thiêng liêng của các quyết định của Nicêa.

Quy định tổ chức một trong các công đồng trước Mùa Chay đặc biệt có ý nghĩa về mặt thiêng liêng. Nó nhấn mạnh mối liên hệ giữa kỷ luật sám hối, sự hòa giải và sự thanh khiết cần thiết cho việc cử hành mầu nhiệm Phục Sinh, đỉnh cao của năm phụng vụ. Công đồng mùa thu, mặt khác, cho phép giải quyết các công việc thường nhật và các trường hợp kỷ luật phát sinh trong năm. Vạ tuyệt thông là một hình phạt nghiêm trọng, tước đi của tín hữu quyền tham dự các bí tích và sự hiệp thông của Giáo hội. Nếu mỗi giám mục có thể ra vạ tuyệt thông mà không có kháng cáo và các giám mục khác có thể bỏ qua các bản án này, sự hỗn loạn sẽ xảy ra. Do đó, Quyết định Giáo luật 5 tìm cách vừa làm cho các vạ tuyệt thông có hiệu lực (bằng sự tôn trọng của các giám mục khác) vừa công bằng (bằng việc xem xét chúng tại công đồng tỉnh). Các công đồng hai năm một lần này không chỉ là các tòa phúc thẩm, mà còn là nơi thảo luận chung, củng cố sự gắn kết của tỉnh và sự giám sát lẫn nhau giữa các giám mục, như phân tích của chỉ ra rằng các Quyết định Giáo luật này đã cân bằng thẩm quyền tập thể và cá nhân.

E. Quyết định Giáo luật 6: Khẳng định các quyền và đặc quyền cổ xưa của các tòa Alexandria, Rôma, và Antiokia

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ sáu (tiếng Hy Lạp: Κανὼν ς’, Τὰ ἀρχαῖα ἔθη κρατείτω… ; tiếng Latinh: Antiqui mores obtineant… ) là một trong những Quyết định Giáo luật được bình luận nhiều nhất và có ý nghĩa nhất đối với lịch sử cấu trúc của Giáo hội. Nó quy định: “Hãy duy trì các phong tục cổ xưa (τὰ ἀρχαῖα ἔθη) đang thịnh hành ở Ai Cập, Libya và Pentapolis, theo đó giám mục Alexandria có thẩm quyền (ἐξουσίαν) trên tất cả các tỉnh này; vì một phong tục tương tự (τοῦτο σύνηθές ἐστιν) cũng tồn tại đối với giám mục Rôma. Tương tự như vậy, tại Antiokia và các tỉnh khác (ἐπαρχίαις), hãy bảo tồn các đặc quyền (πρεσβεῖα) của các Giáo hội.” Quyết định Giáo luật này còn thêm một điều khoản chung: “Hoàn toàn rõ ràng rằng nếu ai đó được tấn phong giám mục mà không có ý kiến (γνώμης) của tổng giám mục, công đồng lớn này quy định rằng người đó không được làm giám mục. Tuy nhiên, nếu hai hoặc ba người, do tinh thần tranh chấp riêng của họ, phản đối cuộc bỏ phiếu chung của tất cả mọi người, miễn là cuộc bỏ phiếu đó hợp lý và phù hợp với Quyết định Giáo luật giáo hội, thì phiếu bầu của đa số sẽ thắng thế.”.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này là cơ bản để hiểu sự xuất hiện và công nhận các khu vực pháp lý giáo hội lớn hơn cấp tổng giáo phận, tiền thân của cái mà sau này được gọi là hệ thống thượng phụ. Điều quan trọng cần lưu ý là Quyết định Giáo luật không tạo ra các đặc quyền này, mà công nhận và có ý định duy trì “các phong tục cổ xưa” , cho thấy rằng các cấu trúc thẩm quyền mở rộng này đã là những thực tế được thiết lập trước công đồng.

Mục tiêu chính và trực tiếp của Quyết định Giáo luật dường như là xác nhận thẩm quyền truyền thống của giám mục Alexandria trên một lãnh thổ rộng lớn bao gồm Ai Cập, Libya và Pentapolis. Sự xác nhận này có lẽ là một phản ứng trực tiếp đối với những xáo trộn do ly giáo Meletius ở Ai Cập gây ra, nơi Meletius thành Lycopolis đã thách thức thẩm quyền của giám mục Alexandria và tiến hành các cuộc phong chức bất hợp lệ. Bằng cách tái khẳng định các quyền của Alexandria, công đồng tìm cách khôi phục trật tự và sự thống nhất trong khu vực quan trọng này của Đế quốc.

Việc đề cập đến Rôma đặc biệt có ý nghĩa và đã là chủ đề của các cuộc tranh luận gay gắt trong suốt lịch sử. Quyết định Giáo luật khẳng định rằng một “phong tục tương tự” như của Alexandria tồn tại đối với giám mục Rôma. Tham chiếu này đóng vai trò như một điểm so sánh và biện minh để hợp pháp hóa các quyền mở rộng của Alexandria. Việc giải thích bản chất và phạm vi chính xác của “phong tục Rôma” này khác nhau: một số người coi đó là sự công nhận một thẩm quyền tổng giáo phận mở rộng của giám mục Rôma trên vùng ngoại ô Rôma (các tỉnh dân sự xung quanh Rôma), trong khi những người khác đọc thấy ở đó một sự ám chỉ đến một quyền tối thượng rộng lớn hơn, mặc dù Quyết định Giáo luật không định nghĩa nó theo các thuật ngữ tín lý sau này. Điều rõ ràng là công đồng công nhận giám mục Rôma có một thẩm quyền mở rộng trên khu vực của mình, tương tự như của Alexandria và Antiokia trên các khu vực của họ.

Antiokia, một tòa giám mục tông truyền lớn khác, cũng được xác nhận “các đặc quyền” (πρεσβεῖα) của mình, cũng như “các tỉnh khác”, điều này nhấn mạnh một nguyên tắc chung về sự tôn trọng các cấu trúc giáo hội đã được thiết lập và các quyền theo thông lệ của chúng. Điều khoản cuối cùng của Quyết định Giáo luật, quy định rằng không ai có thể được tấn phong giám mục mà không có sự đồng ý của tổng giám mục và phiếu bầu của đa số phải thắng thế trong trường hợp bất đồng, củng cố các quy định của Quyết định Giáo luật 4 và củng cố thẩm quyền của tổng giám mục như là trụ cột của tổ chức tỉnh.

Quyết định Giáo luật 6, bằng cách tìm cách giải quyết các vấn đề pháp lý khu vực cụ thể, chẳng hạn như ly giáo Meletius ở Ai Cập, đã có những hậu quả giáo hội học sâu sắc và lâu dài. Bằng cách chính thức hóa một mô hình thẩm quyền trên cấp tổng giáo phận cho một số tòa giám mục lớn, nó đã vô tình đặt nền móng Quyết định Giáo luật cho một cấu trúc giáo hội sẽ phát triển thành Ngũ đầu chế (Rôma, Constantinople – được công nhận sau này –, Alexandria, Antiokia, Giêrusalem). Cấu trúc này sẽ đánh dấu sâu sắc lịch sử Giáo hội, đồng thời chứa đựng mầm mống của những căng thẳng trong tương lai liên quan đến bản chất của quyền tối thượng, đặc biệt là của tòa Rôma. Quyết định Giáo luật này mang tính thực dụng cao, nhằm mục đích hòa bình và trật tự trong các bối cảnh cụ thể, nhưng những hàm ý của nó đối với sự hiểu biết về cấu trúc phổ quát của Giáo hội đã tỏ ra rất lớn. Ví dụ, việc tham chiếu đến Rôma như một sự tương đồng để biện minh cho thẩm quyền của Alexandria, sau này sẽ được Rôma sử dụng để củng cố các yêu sách về quyền tối thượng của mình, trong khi phương Đông lại coi đó là sự công nhận Rôma là một trong số nhiều tòa giám mục lớn được hưởng các quyền theo thông lệ trên khu vực tương ứng của họ.

F. Quyết định Giáo luật 7: Vinh dự đặc biệt được ban cho giám mục Aelia Capitolina (Giêrusalem)

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ bảy (tiếng Hy Lạp: Κανὼν ζ’, Ἐπειδὴ συνήθεια… ; tiếng Latinh: Quoniam consuetudo… ) quy định: “Vì phong tục và truyền thống cổ xưa muốn rằng giám mục Aelia được tôn vinh, ngài sẽ có sự tiếp nối của vinh dự (τὴν ἀκολουθίαν τῆς τιμῆς), đồng thời bảo vệ phẩm giá riêng (τῷ οἰκείῳ ἀξιώματι) thuộc về thủ phủ.”.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này công nhận địa vị danh dự đặc biệt của Giêrusalem, được biết đến dưới tên La Mã là Aelia Capitolina kể từ khi được hoàng đế Hadrian xây dựng lại vào thế kỷ II. Là nơi diễn ra Cuộc Khổ Nạn, Cái Chết và Sự Phục Sinh của Chúa Kitô, Giêrusalem có một tầm quan trọng thiêng liêng và lịch sử độc đáo đối với các Kitô hữu, điều này biện minh cho việc ban cho giám mục của thành phố này một vị trí ưu tiên về danh dự.

Tuy nhiên, Quyết định Giáo luật được soạn thảo cẩn thận để không làm xáo trộn cấu trúc pháp lý hiện có. Vào thời điểm đó, giám mục Aelia (Giêrusalem) phụ thuộc về mặt pháp lý vào giám mục tổng giáo phận Caesarea Maritima, là thủ phủ của tỉnh La Mã Palestine và do đó là tòa tổng giám mục giáo hội. Do đó, Quyết định Giáo luật thiết lập một sự phân biệt tinh tế nhưng quan trọng giữa “sự tiếp nối của vinh dự” (ἀκολουθίαν τῆς τιμῆς) được ban cho giám mục Giêrusalem và “phẩm giá riêng” (οἰκείου ἀξιώματος) của thủ phủ Caesarea, được bảo vệ một cách rõ ràng. Đây là một sự thỏa hiệp công nhận tầm quan trọng thiêng liêng của Thành Thánh mà không trao cho nó, ở giai đoạn này, một thẩm quyền tổng giáo phận hoặc thượng phụ tự trị.

Quyết định Giáo luật này minh họa khả năng của Giáo hội sơ khai trong việc điều hướng giữa sức nặng của truyền thống lịch sử và thiêng liêng (uy tín to lớn của Giêrusalem) và các nhu cầu của tổ chức hành chính đương thời (hệ thống tổng giáo phận, phần lớn theo các phân chia hành chính của Đế quốc). Nó cho thấy một sự linh hoạt nhất định trong việc phân bổ các vinh dự và vị trí ưu tiên, đồng thời cố gắng duy trì một cấu trúc pháp lý rõ ràng và hoạt động hiệu quả. Bằng cách ban cho giám mục Giêrusalem một vị trí ưu tiên về danh dự (điều này có thể được thể hiện bằng một vị trí đặc biệt trong các hội đồng công đồng, một sự đề cập đặc biệt trong các lời nguyện phụng vụ, hoặc các dấu hiệu tôn kính khác), nhưng bằng cách tái khẳng định rằng thẩm quyền tổng giáo phận trên Palestine vẫn thuộc về Caesarea, công đồng đã áp dụng một giải pháp thực dụng. Quyết định này công nhận tình cảm tôn giáo sâu sắc của các Kitô hữu đối với Giêrusalem mà không làm xáo trộn trật tự hành chính đã được thiết lập, đồng thời để ngỏ cánh cửa cho sự phát triển trong tương lai. Trên thực tế, Quyết định Giáo luật này đã chuẩn bị nền tảng cho việc nâng dần Giêrusalem lên hàng tòa thượng phụ, điều này sẽ được chính thức công nhận tại Công đồng Chalcedon năm 451.

G. Quyết định Giáo luật 8: Về việc hòa giải những người Novatian

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ tám (tiếng Hy Lạp: Κανὼν η’, Περὶ τῶν ὀνομαζόντων… ; tiếng Latinh: De his qui se catharos… ) liên quan đến những người tự gọi mình là “Cathari” (Καθαροί, nghĩa là “những người Thanh khiết”), một thuật ngữ mà những người Novatian tự gọi mình, và những người mong muốn trở về với Giáo hội Công giáo và Tông truyền. Công đồng quy định rằng sau khi nhận được sự đặt tay (χειροθετουμένους αὐτοὺς), họ có thể ở lại trong hàng giáo sĩ. Tuy nhiên, trước hết họ phải cam kết bằng văn bản (ἐγγράφως) chấp nhận và tuân theo các tín điều (δόγμασι) của Giáo hội Công giáo, nghĩa là đặc biệt là hiệp thông với những người đã kết hôn lần thứ hai (διγάμοις, có lẽ là sau khi góa bụa) và với những người đã sa ngã trong cuộc bách hại (τοῖς ἐν τῷ διωγμῷ παραπεπτωκόσιν, những người lapsi) mà một thời gian sám hối và một cơ hội hòa giải đã được ấn định. Nếu, trong các làng mạc hoặc thành phố, tất cả các giáo sĩ được phong chức chỉ thuộc về phe này, những người được tìm thấy như vậy sẽ ở lại trong hàng giáo sĩ ở cùng cấp bậc của họ. Nhưng nếu một số người trong số họ đến những nơi có một giám mục hoặc một linh mục của Giáo hội Công giáo, rõ ràng là giám mục của Giáo hội Công giáo sẽ giữ phẩm giá giám mục của mình, trong khi người mang danh hiệu giám mục trong số những người Novatian sẽ có cấp bậc linh mục (τὴν τοῦ πρεσβυτέρου τιμὴν ἕξει), trừ khi giám mục Công giáo xét thấy nên cho phép người đó chia sẻ vinh dự của danh hiệu (τῆς τιμῆς τοῦ ὀνόματος). Nếu điều này không phù hợp với giám mục, ông sẽ tìm cho người đó một vị trí giám mục phụ tá (chorbishop) hoặc linh mục, để rõ ràng là người đó thuộc về hàng giáo sĩ và để tránh có hai giám mục trong cùng một thành phố (ἵνα μὴ ἐν τῇ πόλει δύο ἐπίσκοποι ὦσιν).

Phân tích: Những người Novatian là một nhóm ly giáo xuất hiện vào giữa thế kỷ III, sau cuộc bách hại của Decius. Người sáng lập của họ, Novatian, một linh mục Rôma phản đối việc bầu chọn Giáo hoàng Cornelius, chủ trương một chủ nghĩa khắc kỷ cực đoan, từ chối sự hòa giải và hiệp thông với các Kitô hữu đã bội giáo trong cuộc bách hại (những người lapsi), ngay cả khi họ sám hối. Họ tự coi mình là Giáo hội của “những người thanh khiết” (Καθαροί) đối lập với một Giáo hội Công giáo bị coi là lỏng lẻo.

Quyết định Giáo luật của Nicêa đề xuất các điều kiện tái hòa nhập tương đối khoan dung cho nhóm ly giáo này. Yêu cầu chính là sự chấp nhận bằng văn bản kỷ luật Công giáo, đặc biệt là sự hiệp thông với những người lapsi sám hối và những người tái hôn (có lẽ là những người góa bụa tái hôn, mà một số người khắc kỷ cũng không chấp thuận), đây là những điểm bất đồng chính với những người Novatian.

Việc đặt tay (χειροθεσία) được đề cập cho hàng giáo sĩ Novatian trở về Giáo hội thường không được các chuyên gia giải thích là một sự tái phong chức, bởi vì phép rửa tội và các chức thánh được ban bởi những người Novatian (mà sự kế thừa tông truyền và đức tin Ba Ngôi không bị nghi ngờ theo cách tương tự như đối với một số người lạc giáo) thường được coi là hợp lệ, mặc dù bất hợp pháp do ly giáo. Đúng hơn, đó sẽ là một nghi thức hòa giải, xác nhận và hội nhập chính thức vào hàng giáo sĩ Công giáo.

Quy định thực tế liên quan đến các giám mục Novatian đặc biệt mang tính hướng dẫn: để tránh tình trạng bất thường “hai giám mục trong (cùng) một thành phố”, một nguyên tắc cơ bản của giáo hội học cổ đại khẳng định sự thống nhất của giám mục đoàn địa phương, giám mục Novatian được tái hòa nhập sẽ được trao cấp bậc linh mục. Giám mục Công giáo tại vị có thể, do sự khoan dung, cho phép người đó giữ lại vinh dự của danh hiệu giám mục (không có thẩm quyền) hoặc trao cho người đó chức vụ giám mục phụ tá (giám mục nông thôn, phụ thuộc vào giám mục thành phố). Biện pháp thực dụng này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc hợp nhất các cộng đồng đồng thời bảo tồn trật tự phẩm trật và sự thống nhất thẩm quyền.

Nhà sử học Socrates Scholasticus (Lịch sử Giáo hội I.10) ghi lại sự hiện diện của giám mục Novatian Acesius tại Nicêa. Được Constantinô mời, Acesius được cho là đã chấp thuận Tín biểu Nicêa nhưng vẫn kiên quyết từ chối hiệp thông với những người đã phạm tội sau khi rửa tội, minh họa sự ngoan cố của chủ nghĩa khắc kỷ Novatian bất chấp những sự cởi mở của công đồng.

Quyết định Giáo luật 8 cho thấy một chiến lược công đồng tinh vi đối mặt với ly giáo. Đó không phải là một sự lên án đơn thuần, mà là một nỗ lực nhằm giải quyết một sự chia rẽ lâu đời. Giáo hội Nicêa tỏ ra kiên quyết về các nguyên tắc kỷ luật thiết yếu mà Giáo hội coi là cấu thành tính công giáo của mình – đặc biệt là lòng thương xót đối với những người tội lỗi sám hối và khả năng hòa giải – nhưng Giáo hội cũng thể hiện sự linh hoạt và thực dụng trong các phương thức tái hòa nhập hàng giáo sĩ ly giáo để tạo điều kiện thuận lợi cho việc trở về với sự hiệp nhất. Cách tiếp cận này phản ánh một Giáo hội đang học cách quản lý sự bất đồng nội bộ không chỉ bằng lời nguyền rủa, mà còn bằng việc thiết lập các con đường hòa giải có cấu trúc và dựa trên Quyết định Giáo luật. Nó công nhận tính hợp lệ tiềm năng của các thừa tác vụ được thực hiện bên ngoài sự hiệp thông trọn vẹn của mình (với điều kiện là chính thống về giáo lý) đồng thời khẳng định sự cần thiết của sự hiệp thông trọn vẹn để thực thi chúng một cách hợp pháp.

H. Quyết định Giáo luật 15: Cấm chuyển đổi giám mục, linh mục và phó tế từ thành phố này sang thành phố khác

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ mười lăm (tiếng Hy Lạp: Κανὼν ιε’, Διὰ τὸν πολὺν τάραχον… ; tiếng Latinh: Propter multam perturbationem… ) đề cập đến vấn đề di chuyển của hàng giáo sĩ. Nó quy định rằng “do sự xáo trộn lớn và các phe phái (στάσεις) xảy ra, xét thấy cần phải loại bỏ hoàn toàn phong tục, trái với Quyết định Giáo luật tông đồ (παρὰ τὸν ἀποστολικὸν κανόνα), đã len lỏi vào một số nơi, để không giám mục, linh mục, hay phó tế nào được chuyển từ thành phố này sang thành phố khác. Nếu ai đó, sau sắc lệnh này của công đồng thánh và vĩ đại, cố gắng làm điều đó hoặc tham gia vào việc đó, thì sự sắp đặt này (κατασκεύασμα) sẽ bị hủy bỏ hoàn toàn, và người đó sẽ được trả về Giáo hội mà người đó đã được phong chức giám mục, linh mục hoặc phó tế.”.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này nhằm đảm bảo sự ổn định của hàng giáo sĩ và chống lại những gì được coi là nguồn gốc của sự hỗn loạn và tham vọng cá nhân trong Giáo hội. Việc các giáo sĩ, kể cả giám mục, rời bỏ Giáo hội gốc của họ để đến một Giáo hội khác, thường quan trọng hơn hoặc hấp dẫn hơn, bị coi là có hại cho đời sống của các cộng đồng Kitô giáo. Nó có thể được thúc đẩy bởi tham vọng giành được một tòa giám mục uy tín hơn, thu nhập lớn hơn, hoặc trốn tránh những khó khăn địa phương.

Quyết định Giáo luật viện dẫn một phong tục trái với một “Quyết định Giáo luật tông đồ” (có lẽ là một tham chiếu đến Quyết định Giáo luật Tông đồ 14, đã cấm các việc chuyển đổi như vậy mà không có lý do chính đáng và không có sự chấp thuận của một công đồng). Nó củng cố ý tưởng về một mối liên kết thiêng liêng mạnh mẽ, thường được so sánh với một cuộc hôn nhân, giữa một giáo sĩ và Giáo hội địa phương mà người đó đã được phong chức ban đầu và được thánh hiến cho. Mối liên kết này bao hàm một trách nhiệm mục vụ ổn định và một sự cam kết lâu dài đối với một cộng đồng cụ thể.

Việc đề cập rõ ràng đến “những xáo trộn và phe phái” mà các việc chuyển đổi này gây ra cho thấy rằng vấn đề là có thật và đáng lo ngại. Các việc chuyển đổi có thể khiến các Giáo hội không có mục tử, tạo ra sự cạnh tranh cho các vị trí trống, và tạo ấn tượng rằng thừa tác vụ là một sự nghiệp hơn là một sự phục vụ vô vị lợi. Bằng cách tuyên bố vô hiệu các việc chuyển đổi như vậy và yêu cầu giáo sĩ trở về Giáo hội gốc của mình, công đồng đã áp dụng một lập trường rất nghiêm ngặt.

Mặc dù Quyết định Giáo luật này đã khẳng định một lý tưởng về sự ổn định mục vụ và thường xuyên được nhắc lại trong luật pháp giáo hội sau này, việc thực thi nghiêm ngặt của nó đã tỏ ra khó khăn trong suốt lịch sử Giáo hội. Các trường hợp ngoại lệ, miễn trừ và lách luật thường xuyên xảy ra, được biện minh bởi các nhu cầu mục vụ cao hơn, các cuộc bách hại, hoặc các hoàn cảnh khác được coi là đặc biệt. Tuy nhiên, Quyết định Giáo luật 15 của Nicêa vẫn là một bằng chứng quan trọng về quan niệm của Giáo hội sơ khai về thừa tác vụ giáo sĩ như một sự phục vụ gắn liền với một cộng đồng cụ thể, và về mối quan tâm của Giáo hội đối với trật tự và kỷ luật trước những tham vọng cá nhân và các yếu tố gây xáo trộn. Trong một Giáo hội đang phát triển mạnh mẽ và ngày càng hội nhập vào các cấu trúc của Đế quốc, các tòa giám mục khác nhau đáng kể về tầm quan trọng, sự giàu có và ảnh hưởng. Do đó, một số giáo sĩ rất dễ bị cám dỗ tìm cách “tiến thân” bằng cách chuyển từ một Giáo hội nông thôn nhỏ bé sang một Giáo hội đô thị lớn, hoặc từ một tỉnh ít ảnh hưởng hơn sang một tỉnh trung tâm hơn. Sự di chuyển này có thể tạo ra các vị trí trống, sự cạnh tranh cho các vị trí kế nhiệm, và các cáo buộc về chủ nghĩa cơ hội. Quyết định Giáo luật 15 cố gắng kiềm chế hiện tượng này bằng cách nhấn mạnh sự ổn định và mối liên kết cơ bản của việc phong chức.

I. Quyết định Giáo luật 17: Chống lại việc giáo sĩ cho vay nặng lãi

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ mười bảy (tiếng Hy Lạp: Κανὼν ιζ’, Ἐπειδὴ πολλοὶ… ; tiếng Latinh: Quoniam multi… ) tấn công việc các thành viên của hàng giáo sĩ cho vay nặng lãi. Nó nhận thấy rằng “nhiều [giáo sĩ] được ghi tên trong Quyết định Giáo luật (nghĩa là trong danh sách hàng giáo sĩ), theo đuổi lòng tham (πλεονεξίαν) và lợi lộc đáng xấu hổ (αἰσχροκέρδειαν), đã quên mất đoạn văn thiêng liêng nói rằng: ‘Ông không cho vay tiền lấy lãi’ (Thánh vịnh 14:5 LXX / 15:5 MT), và, khi cho vay tiền, đòi hỏi một phần trăm (ἑκατοστάς).” Do đó, công đồng xét thấy công bằng rằng nếu ai đó, sau quyết định này, bị phát hiện nhận lãi theo một hợp đồng, hoặc giải quyết vấn đề theo một cách khác, hoặc đòi hỏi một nửa rưỡi (ἡμιολίας, nghĩa là một lần rưỡi vốn, tức là lợi nhuận 50%), hoặc nói chung là nghĩ ra bất kỳ mưu mẹo nào khác nhằm mục đích thu lợi bất chính, người đó sẽ bị cách chức khỏi hàng giáo sĩ và tên của người đó sẽ bị xóa khỏi danh sách.

Phân tích: Quyết định Giáo luật này phản ánh một mối quan tâm đạo đức thường xuyên trong truyền thống Do Thái-Kitô giáo chống lại sự bóc lột tài chính bằng cách cho vay nặng lãi, đặc biệt là khi nó được thực hiện bởi những người được cho là phải thể hiện những lý tưởng đạo đức cao cả và một sự phục vụ vô vị lợi. Lệnh cấm giáo sĩ cho vay nặng lãi nhằm bảo vệ sự toàn vẹn đạo đức, danh tiếng của họ, và tách họ ra khỏi các thực hành bị coi là tham lam, có hại cho xã hội và trái với đức ái Kitô giáo.

Việc đề cập đến các tỷ lệ cụ thể như ἑκατοσταί (một phần trăm vốn mỗi tháng, tức là 12% mỗi năm, một tỷ lệ phổ biến nhưng được coi là cao trong một số bối cảnh) và ἡμιολίαι (lợi nhuận cố định 50%) cho thấy rằng công đồng đang tấn công các thực hành cho vay nặng lãi cụ thể và có lẽ phổ biến vào thời điểm đó. Thuật ngữ αἰσχροκέρδεια (lợi lộc đáng xấu hổ, lợi nhuận bẩn thỉu) nhấn mạnh sự lên án đạo đức gắn liền với các thực hành này.

Việc tham chiếu rõ ràng đến Thánh vịnh 14:5 (theo cách đánh số của bản Bảy Mươi, tương ứng với Thánh vịnh 15:5 của văn bản Masoretic tiếng Do Thái) củng cố vững chắc lệnh cấm trong truyền thống Kinh Thánh. Các Giáo phụ khác, trong các lời lên án việc cho vay nặng lãi của họ, cũng sẽ trích dẫn các đoạn văn trong Tân Ước, chẳng hạn như Luca 6:35 (“hãy cho vay, đừng mong nhận lại gì”).

Mặc dù Quyết định Giáo luật Nicêa này đặc biệt liên quan đến các thành viên của hàng giáo sĩ, lệnh cấm cho vay nặng lãi, hoặc ít nhất là các hình thức bị coi là quá mức của nó, sẽ được mở rộng cho giáo dân trong luật pháp giáo hội và thần học luân lý của các thế kỷ sau, đặc biệt là ở phương Tây trong thời Trung cổ. Hình phạt được quy định – cách chức khỏi hàng giáo sĩ và xóa tên khỏi danh sách – rất nghiêm khắc, nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của hành vi vi phạm trong mắt công đồng.

Quyết định Giáo luật 17 không chỉ giới hạn ở một quy tắc tài chính đơn thuần; nó chạm đến uy tín đạo đức của hàng giáo sĩ và nhận thức của xã hội về Giáo hội. Tiền bạc và thừa tác vụ tôn giáo luôn duy trì một mối quan hệ tiềm ẩn căng thẳng. Nếu các giáo sĩ bị coi là làm giàu bằng cách cho vay nặng lãi, đặc biệt là với các tỷ lệ bị coi là quá mức, điều đó chắc chắn sẽ làm suy yếu thẩm quyền đạo đức và thiêng liêng của họ. Bằng cách cấm giáo sĩ cho vay nặng lãi, công đồng tìm cách thể hiện hình ảnh một Giáo hội vô vị lợi, quan tâm đến phúc lợi vật chất và thiêng liêng của các thành viên, và tương phản với các thực hành thương mại có khả năng bóc lột. Về cơ bản, đây là một vấn đề về chứng tá Tin Mừng: giáo sĩ phải là một mẫu mực của đức ái và sự tách rời khỏi của cải vật chất, chứ không phải là một nguồn áp bức tài chính đối với các tín hữu hoặc xã hội nói chung.

J. Quyết định Giáo luật 20: Thống nhất tư thế phụng vụ vào Chúa Nhật và trong Mùa Phục Sinh

Văn bản và bản dịch: Quyết định Giáo luật thứ hai mươi và cũng là Quyết định Giáo luật cuối cùng của Nicêa (tiếng Hy Lạp: Κανὼν κ’, Ἐπειδή τινες εἶσιν… ; tiếng Latinh: Quoniam sunt quidam… ) đề cập đến một vấn đề thực hành phụng vụ. Nó quy định rằng: “Vì có một số người quỳ gối vào ngày Chúa Nhật (ἐν τῇ Κυριακῇ) và trong các ngày Lễ Ngũ Tuần (ἐν ταῖς τῆς Πεντηκοστῆς ἡμέραις), để mọi việc được tuân giữ một cách đồng nhất trong mỗi giáo phận (ἐν πάσῃ παροικίᾳ ὁμοίως), Thánh Công đồng đã vui lòng quy định rằng người ta dâng lời cầu nguyện lên Thiên Chúa khi đứng (ἑστῶτας).”

Phân tích: Tư thế đứng khi cầu nguyện phụng vụ vào Chúa Nhật và trong suốt Mùa Phục Sinh (năm mươi ngày từ Lễ Phục Sinh đến Lễ Ngũ Tuần) là một phong tục cổ xưa và phổ biến trong Giáo hội sơ khai. Nó mang một ý nghĩa thần học sâu sắc: đứng là biểu tượng của Sự Phục Sinh của Chúa Kitô và đời sống mới của những người đã được rửa tội, những người được sống lại với Ngài. Đó là tư thế của những người tự do, của con cái Thiên Chúa, đứng vững tin trước Cha trên trời của họ. Ngược lại, việc quỳ gối thường liên quan đến sự sám hối, tang tóc, cầu xin trong cơn khốn khó, và do đó bị coi là không phù hợp cho những ngày này dành riêng cho niềm vui và việc cử hành chiến thắng của Chúa Kitô trên sự chết và tội lỗi.

Do đó, Quyết định Giáo luật Nicêa này nhằm đảm bảo sự thống nhất của thực hành phụng vụ này trên toàn Giáo hội (“để mọi việc được tuân giữ một cách đồng nhất ở mọi nơi” ), phản ánh một mối quan tâm thường xuyên của công đồng đối với sự hiệp nhất hữu hình của Giáo hội, kể cả trong các biểu hiện thờ phượng của Giáo hội. Chính sự tồn tại của Quyết định Giáo luật này cho thấy rằng thực hành quỳ gối bắt đầu len lỏi vào ngay cả những ngày đó trong một số cộng đồng, do đó cần có một sự làm rõ của công đồng.

Phong tục cầu nguyện đứng vào Chúa Nhật và trong Mùa Phục Sinh này được các Giáo phụ trước Nicêa chứng thực, chẳng hạn như Tertullian vào đầu thế kỷ III, người đã đề cập trong chuyên luận De Corona (chương 3) rằng việc ăn chay hoặc cầu nguyện quỳ gối vào ngày Chúa Nhật là không thích hợp.

Mặc dù Quyết định Giáo luật này đã có hiệu lực trong nhiều thế kỷ và vẫn được tuân thủ trong các Giáo hội phương Đông, thực hành phụng vụ ở phương Tây đã phát triển khác đi. Việc quỳ gối, đặc biệt là trong lúc truyền phép Thánh Thể như một dấu hiệu tôn thờ Thánh Thể, đã dần dần phát triển và phổ biến, ngay cả vào Chúa Nhật, do đó làm thay đổi phong tục Nicêa cổ xưa này. Quyết định Giáo luật 20 của Nicêa chỉ bị bãi bỏ chính thức ở phương Tây với Bộ Giáo luật năm 1917.

Bề ngoài là một quy tắc phụng vụ đơn giản, Quyết định Giáo luật 20 thực sự mang một ý nghĩa thần học sâu sắc (niềm vui của Sự Phục Sinh như một thái độ cơ bản của Kitô hữu) và một mục tiêu giáo hội học quan trọng (sự hiệp nhất của Giáo hội được thể hiện qua sự thống nhất của các nghi thức thiết yếu của Giáo hội). Nó cho thấy sự quan tâm và kỷ luật của công đồng đã mở rộng đến các hình thức cụ thể của lời cầu nguyện chung, được coi là một phần không thể thiếu của truyền thống và bản sắc của Giáo hội. Tư thế thân thể trong phụng vụ không bao giờ là trung tính; nó thể hiện và định hình đức tin. Bằng cách cấm quỳ gối vào những ngày đó, công đồng có ý định nhấn mạnh tính chất vui tươi và chiến thắng của đức tin Kitô giáo, dựa trên Sự Phục Sinh.

III. Vấn đề Ngày Lễ Phục Sinh tại Nicêa

Ngoài cuộc khủng hoảng Arius và các Quyết định Giáo luật kỷ luật, một cuộc tranh cãi lớn khác mà Công đồng Nicêa cố gắng giải quyết là vấn đề ngày cử hành Lễ Phục Sinh. Vấn đề này, đã từng gây ra những căng thẳng vào thế kỷ II, có tầm quan trọng hàng đầu đối với sự hiệp nhất của Kitô giáo.

A. Những Bất đồng Trước Công đồng

Trước Nicêa, hai thực hành chính cùng tồn tại về việc ấn định ngày Lễ Phục Sinh, dẫn đến việc cử hành vào những ngày khác nhau tùy theo khu vực:

Thực hành Quartodeciman:
- Những người theo thực hành này, được gọi là Quartodeciman (từ tiếng Latinh quarta decima, “ngày thứ mười bốn”), cử hành Lễ Phục Sinh Kitô giáo vào ngày 14 của tháng Nisan của người Do Thái, ngày Lễ Vượt Qua của người Do Thái, bất kể ngày đó rơi vào ngày nào trong tuần. Do đó, Lễ Phục Sinh của họ chủ yếu là một sự tưởng niệm Cuộc Khổ Nạn và Cái Chết của Chúa Kitô, Chiên Vượt Qua.
- Họ tuyên bố một truyền thống tông truyền bắt nguồn đặc biệt từ tông đồ Gioan và Philípphê, đặc biệt có ảnh hưởng ở Tiểu Á. Những nhân vật lỗi lạc như Polycrates thành Ephesus và Melito thành Sardis có liên quan đến truyền thống này.
- Thực hành này chủ yếu được tuân thủ ở các tỉnh Tiểu Á (như Ephesus và Smyrna), nhưng cũng có những người theo ở Syria và Mesopotamia.
Thực hành đa số (Rôma, Alexandria, v.v.):
- Đa số các Giáo hội, đặc biệt là các Giáo hội Rôma, Alexandria, Caesarea Palestine, Hy Lạp và các khu vực khác, cử hành Lễ Phục Sinh vào Chúa Nhật sau ngày 14 Nisan (hoặc trăng tròn Phục Sinh). Trọng tâm được đặt vào Sự Phục Sinh của Chúa Kitô, diễn ra vào một ngày Chúa Nhật.
- Các Giáo hội này cũng tuyên bố một truyền thống tông truyền, thường được cho là của Phêrô và Phaolô đối với phương Tây. Về mặt thần học, Chúa Nhật, “Ngày của Chúa”, được coi là ngày κατ’ ἐξοχήν của sự sáng tạo mới và chiến thắng của Chúa Kitô trên sự chết.

Cuộc tranh cãi về Lễ Phục Sinh đã trải qua một giai đoạn gay gắt vào cuối thế kỷ II, khi Giáo hoàng Victor thành Rôma (khoảng 189-199) đe dọa vạ tuyệt thông các Giáo hội Tiểu Á từ chối chấp nhận thực hành Chúa Nhật. Eusebius thành Caesarea, trong Lịch sử Giáo hội của mình (Sách V, chương 23-25), kể lại giai đoạn này và phản ứng kiên quyết của Polycrates thành Ephesus, người bảo vệ truyền thống Quartodeciman của khu vực mình. Irênê thành Lyon, mặc dù ủng hộ thực hành Chúa Nhật, đã can thiệp với Victor để bênh vực sự khoan dung và duy trì sự hiệp thông, nhắc lại rằng những khác biệt về phong tục phụng vụ trong quá khứ đã không ngăn cản những nhân vật như Polycarp thành Smyrna (Quartodeciman) và Anicetus thành Rôma duy trì sự hiệp thông.

Những bất đồng này vượt ra ngoài một cuộc tranh cãi đơn thuần về lịch. Chúng chạm đến những vấn đề sâu sắc về bản sắc Kitô giáo, đặc biệt là mối quan hệ với Do Thái giáo và lịch của nó, việc giải thích truyền thống tông truyền, và thẩm quyền của các trung tâm giáo hội lớn. Việc cử hành Lễ Phục Sinh vào ngày 14 Nisan gắn bó chặt chẽ việc tưởng niệm Kitô giáo với Lễ Vượt Qua của người Do Thái. Ngược lại, thực hành Chúa Nhật, trong khi công nhận bối cảnh Phục Sinh của cái chết của Chúa Kitô, lại nhấn mạnh hơn vào sự mới mẻ triệt để của Sự Phục Sinh và vào Chúa Nhật như một ngày đặc biệt của Kitô giáo. Ý muốn của một số Giáo hội, đặc biệt là Rôma và Alexandria, muốn tách mình ra khỏi lịch Do Thái – mà các tính toán của nó cũng bị các Kitô hữu Alexandria coi là đôi khi sai lầm hoặc không chính xác – và khẳng định một bản sắc Kitô giáo riêng biệt là một yếu tố không nhỏ trong cuộc tranh cãi này.

B. Quyết định của Nicêa và các Lý do Biện minh

Đối mặt với những bất đồng dai dẳng này, Công đồng Nicêa đã đưa ra một quyết định rõ ràng ủng hộ việc thống nhất ngày Lễ Phục Sinh.

Lựa chọn một ngày thống nhất: Công đồng quy định rằng Lễ Phục Sinh phải được tất cả các Kitô hữu cử hành vào một ngày Chúa Nhật, và Chúa Nhật này phải là Chúa Nhật sau ngày trăng tròn đầu tiên (ngày thứ mười bốn của tháng giáo hội) xảy ra kể từ ngày xuân phân (mà truyền thống Alexandria ấn định vào ngày 21 tháng 3). Quyết định này đã phê chuẩn thực hành đã chiếm đa số trong Giáo hội.
Ý muốn phân biệt với các thực hành Do Thái: Một trong những lập luận chính được đưa ra để biện minh cho sự thống nhất này là sự cần thiết để các Kitô hữu không phụ thuộc vào lịch Do Thái và phân biệt mình với cộng đồng Do Thái. Thư luân lưu của hoàng đế Constantinô, gửi cho các Giáo hội sau công đồng và được Eusebius thành Caesarea ghi lại trong Cuộc đời Constantinô của ông (Sách III, chương 17-20) , đặc biệt rõ ràng về điểm này. Constantinô tuyên bố: “Trước hết, chúng tôi thấy không xứng đáng khi cử hành lễ rất thánh này theo phong tục của người Do Thái, những người đã phạm tội bất kính làm ô uế tay mình bằng một tội ác ghê tởm và do đó, bị mù quáng về mặt thiêng liêng. […] Vậy chúng ta đừng có gì chung với dân tộc đáng ghét này (trong một bản dịch khác là “với đám đông đáng ghét của người Do Thái”).”. Hoàng đế cũng chỉ trích người Do Thái về các tính toán mà ông cho là sai lầm và về sự chia rẽ của họ, khẳng định rằng họ đôi khi cử hành Lễ Vượt Qua hai lần trong cùng một năm (có lẽ là một tham chiếu đến những bất đồng nội bộ trong Do Thái giáo về việc xen kẽ các tháng).
Mục tiêu hiệp nhất Kitô giáo: Động lực đầu tiên và được khẳng định thường xuyên nhất là đảm bảo rằng tất cả các Kitô hữu, trên khắp Đế quốc và xa hơn nữa, cử hành ngày lễ lớn nhất của đức tin của họ “trong một ngày duy nhất” và “trong cùng một thời điểm”. Thư của Constantinô, cũng như thư công đồng của công đồng gửi cho Giáo hội Alexandria, nhấn mạnh rất nhiều vào mệnh lệnh hiệp nhất và hòa hợp này.

Cần lưu ý rằng bản thân các Quyết định Giáo luật của Nicêa không chứa đựng một quy định chính thức và chi tiết về phương pháp tính toán ngày Lễ Phục Sinh. Quyết định của công đồng chủ yếu được truyền đạt qua thư công đồng và thư của hoàng đế Constantinô. Quyết định của Nicêa về Lễ Phục Sinh, trong khi nhằm mục đích hiệp nhất Kitô giáo, đã có tác dụng làm cho truyền thống Quartodeciman, vốn suy giảm dần sau đó, bị gạt ra ngoài lề hơn nữa, và củng cố một bản sắc Kitô giáo khác biệt với Do Thái giáo, một phần thông qua việc áp dụng một phương pháp tính toán thiên văn và lịch độc lập. Sự tham gia cá nhân và thẩm quyền của hoàng đế Constantinô là yếu tố quyết định để áp đặt sự thống nhất này, đánh dấu một giai đoạn mới trong mối quan hệ giữa Giáo hội và Nhà nước. Lời lẽ đôi khi gay gắt của thư Constantinô đối với người Do Thái, mặc dù ở đây phục vụ một mục tiêu lịch cụ thể, nằm trong một bối cảnh rộng lớn hơn của sự phân biệt và, thật không may, đôi khi là sự thù địch ngày càng tăng giữa các cộng đồng Kitô giáo và Do Thái vào thời điểm đó.

C. Tính toán Lễ Phục Sinh và Vai trò Trung tâm của Alexandria

Quyết định của Nicêa thống nhất ngày Lễ Phục Sinh bao hàm sự cần thiết của một phương pháp tính toán (computus) đáng tin cậy và được chấp nhận phổ biến.

Chuyên môn thiên văn của Alexandria: Giáo hội Alexandria, tọa lạc tại một thành phố là một trong những trung tâm trí tuệ và khoa học lớn nhất thế giới cổ đại, nổi tiếng về năng lực trong lĩnh vực tính toán thiên văn và lịch. Đó là lý do tại sao, mặc dù các văn bản không nói một cách chính thức, người ta thường chấp nhận rằng công đồng đã ngầm hoặc rõ ràng giao cho giám mục Alexandria trách nhiệm tính toán ngày Lễ Phục Sinh hàng năm và thông báo cho các Giáo hội khác, đặc biệt là tòa Rôma, sau đó sẽ đảm nhận việc phổ biến rộng rãi hơn ở phương Tây.
Nguyên tắc tính toán của Alexandria: Hệ thống Alexandria dựa trên một chu kỳ mặt trăng 19 năm (chu kỳ Meton, được các nhà thiên văn Hy Lạp biết đến), cho phép làm cho các năm mặt trời và các tháng mặt trăng tương ứng một cách gần đúng. Mục đích là xác định ngày trăng tròn đầu tiên (được coi là ngày 14 của tháng âm lịch giáo hội) xảy ra kể từ ngày xuân phân (mà truyền thống Alexandria, và do đó là công đồng, ấn định vào ngày 21 tháng 3 của lịch Julian). Lễ Phục Sinh sau đó được cử hành vào Chúa Nhật sau ngày trăng tròn Phục Sinh này.
Vai trò của Athanasius và các Thư Lễ: Sau Công đồng Nicêa, các giám mục Alexandria, như Thánh Athanasius, đã rất nghiêm túc thực hiện trách nhiệm này. Hàng năm, họ gửi một “Thư Lễ” (Ἐπιστολὴ Ἑορταστική) cho các Giáo hội Ai Cập và thường là xa hơn nữa, thông báo ngày bắt đầu Mùa Chay và ngày Lễ Phục Sinh. Các thư này cũng là dịp để truyền đạt các giáo huấn thần học và mục vụ. Các Thư Lễ của Athanasius là một nguồn quý giá để hiểu việc thực hiện quyết định của Nicêa và việc bảo vệ phương pháp tính toán của Alexandria.
Những thách thức dai dẳng và sự phát triển của việc tính toán: Bất chấp quyết định của Nicêa, sự thống nhất hoàn toàn trong việc cử hành Lễ Phục Sinh đã không đạt được ngay lập tức. Những bất đồng vẫn tồn tại trong một thời gian, đặc biệt là giữa Rôma và Alexandria. Thật vậy, Rôma đã tiếp tục sử dụng trong một thời gian chu kỳ tính toán riêng của mình, một chu kỳ 84 năm, không phải lúc nào cũng trùng khớp với chu kỳ 19 năm của Alexandria. Chỉ dần dần, đặc biệt là nhờ các công trình của Dionysius Exiguus vào thế kỷ VI, người đã dịch sang tiếng Latinh và kéo dài các bảng Phục Sinh của Alexandria, phương pháp tính toán của Alexandria mới được chấp nhận rộng rãi hơn ở phương Tây. Các cuộc tranh cãi về Lễ Phục Sinh cũng tiếp tục ở một số vùng xa xôi hơn, chẳng hạn như ở Quần đảo Anh, nơi “phương pháp tính toán Celtic”, dựa trên một chu kỳ 84 năm khác với của Rôma, vẫn được sử dụng cho đến Công đồng Whitby năm 664. Về lâu dài, những sự không chính xác cố hữu của lịch Julian và bản thân chu kỳ Meton đã dẫn đến sự chênh lệch ngày càng tăng giữa ngày Lễ Phục Sinh được tính toán và các hiện tượng thiên văn thực tế (đặc biệt là ngày xuân phân thực sự). Sự chênh lệch này là một trong những lý do chính dẫn đến cuộc cải cách lịch Gregorian vào thế kỷ XVI, một cuộc cải cách tuy nhiên không được tất cả các Giáo hội Kitô giáo chấp nhận, do đó dẫn đến sự tồn tại của các ngày Lễ Phục Sinh khác nhau giữa phương Đông và phương Tây cho đến ngày nay.

Việc giao trách nhiệm tính toán Lễ Phục Sinh cho Giáo hội Alexandria đã mang lại cho tòa giám mục này một ảnh hưởng và uy tín đáng kể, cũng như một vai trò thống nhất trong một phần lớn Kitô giáo trong nhiều thế kỷ, vượt xa thẩm quyền lãnh thổ trực tiếp của nó. Điều này minh họa cách một chuyên môn được coi là “khoa học” vào thời điểm đó có thể chuyển thành thẩm quyền và sự phục vụ giáo hội. Để quyết định của Nicêa về một ngày Lễ Phục Sinh thống nhất có hiệu lực, cần có một hệ thống tính toán đáng tin cậy và một thẩm quyền được công nhận để công bố và phổ biến nó. Alexandria, với tư cách là một trung tâm trí tuệ và khoa học lớn của thời cổ đại muộn, sở hữu chuyên môn thiên văn này. Bằng cách ngầm giao phó nhiệm vụ này cho Alexandria, công đồng không chỉ tìm cách giải quyết một vấn đề thực tế phức tạp mà còn, trên thực tế, củng cố uy tín và ảnh hưởng của Giáo hội Alexandria. Do đó, các Thư Lễ hàng năm của các giám mục Alexandria đã trở thành những tài liệu quan trọng đối với một phần lớn Giáo hội, truyền đạt không chỉ ngày lễ lớn nhất của Kitô giáo mà còn cả những giáo huấn thần học và mục vụ góp phần vào sự hiệp nhất đức tin.

IV. Kết luận Chung

Công đồng Nicêa, được triệu tập vào năm 325 bởi hoàng đế Constantinô, vẫn là một giai đoạn nền tảng trong lịch sử Kitô giáo, không chỉ vì định nghĩa tín lý về thiên tính của Chúa Kitô đối mặt với lạc giáo Arius, mà còn vì toàn bộ các quyết định kỷ luật và tổ chức của nó. Hai mươi Quyết định Giáo luật được ban hành và việc giải quyết cuộc tranh cãi về Lễ Phục Sinh chứng tỏ ý muốn của Giáo hội, giờ đây được Đế quốc công nhận và hỗ trợ, nhằm cấu trúc hóa, thống nhất và làm rõ kỷ luật nội bộ của mình.

Tổng hợp đóng góp của các Quyết định Giáo luật và quyết định về Lễ Phục Sinh đối với việc cấu trúc Giáo hội: Các Quyết định Giáo luật của Nicêa đã đặt nền móng cho một luật Giáo hội chính thức hơn và có xu hướng phổ quát. Chúng đã đề cập đến các khía cạnh quan trọng của đời sống Giáo hội:

Kỷ luật và phẩm giá của hàng giáo sĩ được củng cố bằng các quy tắc liên quan đến việc gia nhập các chức thánh (Quyết định Giáo luật 1 về việc tự thiến, Quyết định Giáo luật 2 về những người mới theo đạo), hạnh kiểm đạo đức (Quyết định Giáo luật 3 về syneisaktos, Quyết định Giáo luật 17 về việc cho vay nặng lãi) và sự ổn định mục vụ (Quyết định Giáo luật 15 về việc chuyển đổi giáo sĩ).
Tổ chức phẩm trật được làm rõ với việc củng cố vai trò của tổng giám mục (Quyết định Giáo luật 4, 6), sự công nhận các đặc quyền của các tòa giám mục lớn Alexandria, Rôma và Antiokia (Quyết định Giáo luật 6), và việc làm rõ địa vị danh dự của Giêrusalem (Quyết định Giáo luật 7). Các quy định này đã mở đường cho sự phát triển của hệ thống thượng phụ.
Các thủ tục tư pháp và việc quản lý xung đột được đóng khung bằng việc thành lập các công đồng tỉnh hai năm một lần như các cơ quan xét lại các vạ tuyệt thông và duy trì kỷ luật (Quyết định Giáo luật 5).
Việc quản lý các ly giáo được tiếp cận với một ý muốn hòa giải, như được chứng minh bằng các quy định về việc tái hòa nhập những người Novatian (Quyết định Giáo luật 8), kết hợp sự kiên quyết về giáo lý và mục vụ với tính thực dụng.
Sự thống nhất phụng vụ được tìm kiếm, như được minh họa bằng Quyết định Giáo luật 20 về tư thế cầu nguyện đứng vào Chúa Nhật và trong Mùa Phục Sinh, biểu tượng của Sự Phục Sinh.

Song song đó, quyết định về ngày Lễ Phục Sinh đã có một tác động lớn. Bằng cách chọn một lễ cử hành Chúa Nhật thống nhất và độc lập với tính toán của người Do Thái, công đồng đã củng cố sự hiệp nhất của Kitô giáo trong việc tưởng niệm ngày lễ quan trọng nhất của mình. Quyết định này cũng đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong việc xác định bản sắc lịch và phụng vụ của Kitô giáo, khác biệt với nguồn gốc Do Thái của nó, và đã giao cho Giáo hội Alexandria một vai trò trung tâm trong việc tính toán Lễ Phục Sinh trong nhiều thế kỷ tới.

Suy tư về cách các quyết định Nicêa này đã định hình luật Giáo hội và đời sống giáo hội sau này: Di sản của các quyết định kỷ luật của Nicêa là rất lớn. Nhiều Quyết định Giáo luật vẫn là những tài liệu tham khảo cơ bản trong các bộ sưu tập Quyết định Giáo luật cả phương Đông và phương Tây trong nhiều thế kỷ, ảnh hưởng một cách lâu dài đến luật pháp và thực hành giáo hội. Các nguyên tắc được thiết lập tại Nicêa – chẳng hạn như tính tập đoàn giám mục trong các cuộc bầu cử và tấn phong, vai trò trụ cột của tổng giám mục, cấu trúc trên cấp tổng giáo phận của Giáo hội, các chuẩn mực kỷ luật giáo sĩ, và sự cần thiết của các công đồng thường xuyên để quản trị tốt – đã có một di sản lâu dài, ngay cả khi việc áp dụng cụ thể và giải thích của chúng có thể đã phát triển theo thời gian và tùy thuộc vào các bối cảnh địa lý và văn hóa.

Công đồng Nicêa, mặc dù được triệu tập chủ yếu để đối phó với cuộc khủng hoảng giáo lý Arius, đã nắm bắt cơ hội của cuộc họp chung đặc biệt này để giải quyết một loạt các vấn đề thực tế quan trọng đối với việc củng cố, tổ chức và thống nhất Giáo hội vào một thời điểm then chốt trong lịch sử của Giáo hội. Các quyết định kỷ luật và phụng vụ của nó, cũng như định nghĩa tín lý của nó, đã có một tác động định hình và lâu dài đối với bộ mặt của Kitô giáo. Chúng cho thấy một Giáo hội, sau khi thoát khỏi các cuộc bách hại và bước vào một mối quan hệ mới với Đế quốc La Mã, nhận thức được chiều kích phổ quát của mình và tìm cách trang bị cho mình các công cụ thể chế và quy phạm cần thiết để hoạt động một cách có trật tự, thống nhất và trung thành với những gì Giáo hội coi là truyền thống tông truyền của mình. Các quyết định này không chỉ mang tính phản ứng trước các cuộc khủng hoảng, mà còn mang tính chủ động, tích cực định hình tương lai của thể chế giáo hội trong nhiều thế kỷ tới.

André Tuấn, AA.